Putxerriko dama

Ele zaharrak diotenez, Putxerriko gailurretik gertu dagoen haitzulo batean, Dama lirain bat bizi da duela urte asko, edertasun berezikoa eta munduan inork bezala eduki ez duen adimen zabalarekin, baina halaber, deabruaren botere eta naturaz gaindiko ahalmenak ditu, eta gaur arte, inguruetako biztanleentzat beti zigorrekoak izan dira.

Mari emakumezkoa denez, sarritan andere dotore baten moduan jantzita agertzen da.

Putterri mendia, Damaren beste bizilekua da; euskal mitologiko erregina nagusiaren beste kokagune bat. Aralarko hego-mendebaldean (Lizarrusti mendatetik hurbil) irmo agertzen zaigun mendi mitologiko honetan, sorginak nahiz txahalkorri, zaldi, eta ahari itxurako pertsonaia mitologikoren elezaharrak ere agertzen zaizkigu. Kareharrizko harkaitzek sortzen dituzten formak izaki magikoetan pentsatzeko modua egiten dute.

Ekaitz eta haizeteetako forjaria, herriak eta soroak kazkabarrez jipoitzen ditu, uztak suntsitu arte. Gutxiago itxaroten dionean sarraskia eragiten du abereen artean, izurri misteriotsuekin. Mendiko iturriak agortzen ditu, gizaki eta abereak ur freskoaren beharrean aurkitzen direnean. Gau ilun eta beldurgarritan, gailurren arteko espazioa hegan igarotzen ikusten da, halo urdin eta gorrixka batean bilduta.

Andere oso ederra, polita eta iradokitzailea; ilargi argiko gauetan, bere haitzuloko sarreran, bere zilar ile luzea urre-orrazi aberatsarekin orraztuz begiesten denean, gazte kementsuentzat ezinezkoa da, bere egoitzan sartzeko egiten dien gonbidapena jasatea.

Jada barruan, artzain zaharrenak ziurtatzen dute, aintzira zabal eta zoragarri bat dagoela eta bere izoztutako urak gurutzatu ezkero, beste ertzean dagoen burdinako ateak neurrigabeko galerien sarbidea dela, jentil ospetsu eta sendoek ondasun handiak eta altxorrak metatzen zituzten lekua.

Haiengana heltzeko eta haietaz gozatzeko, bista atzerantz inoiz ez itzultzeko balioa izatea eskatzen da soilik. Bestela, ez da sekulan itzultzen Putxerri-ko Damak aukeratu zuen haitzulo misteriotsuaren barnetik.